گفتگو‌ی شهرآرانیوز با پژوهشگر منتخب جایزه ادبی استاد قهرمان | رساله دکتری‌ام یک سفر درونی بود

سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - فاطمه رضوی، متولد خرداد ۱۳۶۷ دانش آموخته ادبیات فارسی از دانشگاه فردوسی مشهد است که رساله دکتری او در سومین دوره جایزه ادبی استاد محمد قهرمان، شایسته قدردانی و در خورستایش شناخته شده است.

در نخستین دوره این جایزه ادبی در اردیبهشت ۱۳۹۷، کتاب «تذکره نفایس المآثر» اثر کامی قزوینی به تصحیح دکتر سعید شفیعیون، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و در دومین دوره این جایزه در اردیبهشت ۱۳۹۸، کتاب «رسائل طغرای مشهدی» به تصحیح سید محمد صاحبی اثر شایسته تقدیر شدند.

جایزه ادبی قهرمان یک جایزه تخصصی است که به آثار نوشته شده در سبک هندی و ادبیات دوره صفوی اختصاص دارد. فراخوان شرکت در این جایزه، در هر دوره از اسفند هر سال اعلام می‌شود و تا فروردین ادامه دارد و پس از آن آثار دریافتی را بررسی می‌کنند و در سالروز درگذشت استاد قهرمان که ۲۸ اردیبهشت است به بهترین اثر، از طرف خانواده ایشان و برای نگاهداشت یادش هدیه‌ای اهدا می‌کنند. این مراسم به همت مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد و با همکاری گروه زبان و ادبیات فارسی، با هدف گسترش و اعتلای زبان و ادب پارسی و به منظور پاسداشت فعالیت‌های استاد محمد قهرمان، پژوهشگر و شاعر برجسته و رئیس اسبق کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی برگزار می‌شود.

گپ و گفت ما با این پژوهشگر برتر و منتخب دوره سوم جایزه ادبی استاد محمد قهرمان را در ادامه می‌خوانید.

راهکار حل مشکلات در ادبیات و فرهنگ

رضوی موضوع «وسعت مشرب: صلح و آزادگی؛ رشد و دگردیسی یک اندیشه در سبک هندی» را برای پایان نامه خود انتخاب کرده است و می‌گوید: وسعت مشرب یکی از موضوعات در ادبیات فارسی است و نشان می‌دهد پیشینیان ما نیز با دغدغه‌هایی روبه رو بوده اند که توانسته اند راه حلی برای آن بیابند. از این رو رساله دکتری ام را در حوزه‌ای به دور از تناقض‌های زنانه و درباره موضوعی انتخاب کردم که به نظرم به درد اجتماع امروز می‌خورد.

این پژوهشگر تصریح می‌کند: من نشان دادم می‌توانیم در ادبیات و فرهنگ غنی مان راهکار‌هایی برای رفع مشکلات اکنون پیدا کنیم. اگر بگویم این رساله به خودم هم کمک کرد تا وسعت مشرب را در درونم پیدا کنم و به آدمی آشتی طلب و صلح‌جو شباهت بیشتری پیدا کنم بیراهه نگفته ام. این رساله نه تنها یک سفر علمی که برایم یک سفر درونی بود.

رضوی در دبیرستان، رشته علوم انسانی خوانده است و از مقطع کارشناسی وارد رشته ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد شده است. پایان نامه مقطع کارشناسی ارشدش را با توجه به دغدغه‌هایی که در آن دوره داشته با موضوع زنانه نوشته است، می‌گوید: خوشبختانه این دغدغه‌ها چند سالی است در من فروکش کرده و مدتی است که توانسته ام خودم را به عنوان یک انسان ببینم. مفاهیمی ازجمله «تو انسان قوی‌ای  هستی» در زندگی من نمود پیدا کرده که از اثرات پژوهش در زمینه وسعت مشرب است.

انسان‌های وسیع مشرب؛ زلال به مانند آب

فاطمه رضوی در توضیح مفهوم وسعت مشرب که روی آن پژوهش انجام داده است، می‌گوید: این مفهوم در ادبیات دوره صفوی شکل می‌گیرد و به عبارت بهتر یک مفهوم آشتی ملی و صلح است یعنی همه تفاوت‌های اعتقادی و فرهنگی و نژادی را به رسمیت می‌شناسد و برای همه این تفاوت‌ها ارزش قائل است. در این مفهوم بر این باورند باید مثل آب، زلال بود و همان طور که آب را در هر ظرفی می‌ریزیم به رنگ همان ظرف درمی آید، آدم‌های وسیع مشرب هم باید مثل آب، زلال و بی رنگ باشند.

این پژوهشگر ادامه می‌دهد: وسعت مشرب به هر چیزی که بزرگی و صبر و متانت در خودش دارد تشبیه می‌شود. دریا، صحرا، بیابان، دشت، آب و رود جاری همه تمثیل‌هایی برای نشان دادن مفهوم وسعت مشرب هستند. دریا آن قدر بی انتهاست که هرچه کدورت و چرک و پلیدی وارد آن شود به چشم نمی‌آید یا بیابان و صحرا آن قدر وسیع هستند که گرد و غبار در برابرش هیچ است؛ این مفهوم وسعت مشرب است که امروزه به دلیل تفرقه‌هایی که در جهان زیاد شده است به آن احتیاج داریم.

تخصصی بودن جایزه ادبی استاد قهرمان

رضوی می‌گوید: این رویداد ادبی، روی موضوعی خاص متمرکز شده است که البته در تاریخ ادبیات، به دلیل اینکه آثار زیادی درباره آن نوشته شده و ورود به آن دشوار است، حوزه دل چسبی نیست. به غیر از این موضوع، من فکر می‌کنم آثار زیادی برای رقابت در رویداد‌های ادبی بزرگ مثل جایزه خوارزمی به دبیرخانه اش سرازیر می‌شود، اما ارزش و اهمیت جایزه استاد قهرمان در هدف قرار دادن یک حوزه جزئی و دنبال کردن آثاری است که در همین حوزه نوشته می‌شود. اگر نگاه منفعت‌طلبانه هم داشته باشیم ممکن است عده‌ای تنها برای دریافت جایزه، در حوزه سبک هندی، رساله و کتاب بنویسند و با این روش پژوهشگران برای فعالیت کردن در این حوزه تشویق می‌شوند.

‌

می‌خواستم پژوهشم به درد جامعه بخورد

رضوی با بیان اینکه با راهنمایی استادش دکتر محمود فتوحی به موضوعی در ادبیات سبک هندی و این دوره تاریخی رسیده است، می‌گوید: پیش از آنکه وارد این حیطه از ادبیات بشوم، در دوره قاجار و روی سفرنامه‌ها و خاطراتی مثل خاطرات تاج السلطنه، دختر ناصرالدین شاه قاجار کار می‌کردم. در مقطع کارشناسی ارشد در حوزه ادبیات زنانه نویسی کار کردم و توانستم برای دغدغه هایم پاسخی روشن بیابم و عطشم را فرونشانم، اما برای این مقطع توانستم با کمک استاد راهنمایم، دکتر فتوحی دوره‌ای را انتخاب کنم که احساس تعلق بیشتر به آن دارم.

دانش آموخته دانشکده ادبیات مشهد با اشاره به اینکه دنبال مفهومی برای دوره دکتری اش بوده که به درد جامعه بخورد، می‌گوید: استاد راهنمای او حاصل مطالعاتش را به شکل پرسشی از چیستی وسعت مشرب در اختیار او گذاشته و راهنماییش کرده چه آثاری را بخواند: من درست ۴ سال کامل روی رساله ام کار کردم؛ یک سال طول کشید تا پروپوزالم را بنویسم. از طرفی، چون مفهوم وسعت مشرب با مهاجرت نخبگان و شعرا به هند گسترش پیدا کرده بود لازم دانستم فضای فکری و اجتماعی جامعه هندی که ایرانی‌ها در آن قرار داشتند را پیدا کنم به همین دلیل، از فرصت مطالعاتی استفاده کردم و به دپارتمان هندشناسی در دانشگاه تورنتو کانادا رفتم و یک سال هم در آنجا مشغول خواندن منابع بودم. پس از آن هم یک سال را صرف نوشتن رساله ام کردم.

او یادآوری می‌کند: استادم در دانشگاه تورنتو، روی حوزه تشیع در شبه قاره کار می‌کرد و از این رو موضوع وسعت مشرب که مرتبط با عقاید دینی بود برایش جالب می‌نمود و به همین دلیل آثار زیادی را با هم مطالعه کردیم. تحقیق‌هایی که غربی‌ها در این حوزه نوشته بودند را خواندم و از منابعی که به زبان انگلیسی نوشته بود و به حق آثاری قوی بود برخوردار شدم. بیش و کم، ۸۰ منبع انگلیسی در رساله ام دارم.